सुदूरपश्चिमको बैतडी जिल्लाका बिभिन्न स्थानमा रहेको पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल संरक्षण र प्रयटकको प्रखाइमा रहेका छन । बैतडीको दशरथ चन्द नगरपालिका वडा न.४ मा रहेको किम्वदन्ती (कथन) अनुसार द्वापर युगमा वनबास यात्राको क्रममा पाण्डव हरुले एकै रात मा निर्माण गरेका देवल हुन भन्ने मान्यता रहेको छ । बैतडीमा रहेका अलौकिक पर्यटकिय तथा धार्मिक स्थलहरु प्रसार प्रसारको अभावमा ओझेलमा परेका हुन । अदभुत वास्तुकला, शिवकुण्ड मान्यता अनुसार द्वापर युगमा पाण्डव हरुले वनबासको समयमा बनाएको भन्ने जनश्रुति रहिआएको छ ।
यहाँ निर्मित स्तंभ हरु ६ ओटा पूर्ण बनेका र सातौं अधुरो बनेको देख्न सकिन्छ जनश्रुति अनुसार ६ देवल बनाई सकेपछि सातौं बनाउने क्रममा उज्यालो हुन गएको र त्यसैले सातौं देवल अधुरै रहेको हाल समेत देख्न सकिन्छ । अहिले यो पवित्र स्थल नेपाल पुरातत्व विभागको रेखदेखमा रहेपनि संरक्षण र प्रसारपचारको अभाव रहेको बैतडीको दशरथ चन्द नगरपालिका वडा न. ४ देवलहाँटका स्थानिय उद्धव सिंह मार्कण्डले बताए ।
उनले भने “दर्शन गर्न चाहनेले जहिले पनि यता आउन सकिन्छ। जे पनि कोरिएको अथवा बनाइएको छ त्यो सबै ढुङ्गा मा नैं छ त्यसैले अहिलेको बिज्ञान तथा प्रबिधिको यूगमा समेत यस्तो हस्त निर्मित बनाउनु पर्यो भने असम्भव जस्तै लाग्छ । आँखाले हेर्दैमा लाग्छ कि यी स्थल हरु हालका वर्ष हरुमा निर्माण त गरिएका होइनन्” ?
बैतडीका पवित्र पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल बारे यहाँका स्थानिय व्यक्ति हरु बाट प्राप्त जानकारी अनुसार २०७९ पोष ३ गते पञ्चदेवल मन्दिर अङ्कित हुलाक टिकट प्रकाशन गरिएको थियो भने यो मन्दिर एकै रातमा पाण्डवहरूले निर्माण गरिएको किम्बदन्तीे छ। यो सम्पदा २०६४ सालमा पुरातात्विक विभाग रामशाहपथ काठमाडौंमा दर्ता भएको थियो । स्थानिय उद्धव सिंह मार्कण्डका अनुसार सुदुरपश्चिम प्रदेशभरि दुर्लभ लाखेनाँच, गौरा पर्वको अवसरमा यसै क्षेत्रमा मनाइने गरिन्छ । पञ्चदेवल रहेको स्थानमा २०३६ सालमा शंकर आचार्य नरहरी योगी महाराज आउनु भएको समेत भनाई स्थानियको भनाई रहेको छ । स्थानिय भन्छन यस पवित्र स्थललाई पञ्चदेवल मनिए पनि यहाँ सात वटा देवलहरू रहेका छन । उनिहरुका अनुसार यो मन्दिर पाण्डवहरुले निर्माण गरेको हुनाले यस मन्दिरको नाम पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल रहन गएको हो । पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवलमा पुरानो शिलालेख छ। उक्त शिलालेखमा लेखिएको अक्षर आज सम्म कसैले पनि बुम्न नसक्ने खालका छन् । परम्पारा देखि नै पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल मन्दिर मुल पुजारी भट्ट परिवार र पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल मन्दिर भण्डेर मार्कण्ड परिवार रहने प्रचलन रहेको छ । पञ्चदेवल नजिकै कालभैरवको मन्दिर समेत रहेको छ। त्यस्तै पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल मन्दिर नजिकैे शिव कुण्ड पनि छ । पञ्चदेवल शिव धाम सप्तदेवल मन्दिर नजिकै सहस्रलिंग समेत रहेको छ जसको दर्शन गर्न मात्रै नेपाल र भारतका बर्षैनी लाखौ भक्तजन आउने गर्दछन्। हस्रलिंगमा १ हजार ८ शवलिंग कुँदिएका छन् । बैतडीमा रहेका देवालय सहस्रलिंग शिंवकुण्ड धार्मिक रुपमा मात्रै नभएर ऐतिहासिक र पर्यटनको दृष्टिकोणले समेत महत्वपूर्ण रहेका छन् । यस्ता सम्पदाहरुको समयमै उचित संरक्षण र प्रसाप्रचार गर्न सकेमा समग्र बैतडीको मात्रै नभएर राष्ट्रकै अर्थतन्त्रसमेत सबल बन्ने सम्भावना बोकेको छ । तर स्थानिय सरकार र केन्द्र सरकारको ध्यान यस्ता क्षेत्रमा केन्द्रत नहुँदा ओझेलमा परेका छन ।