दमास्कस । सिरिया आज कट्टरपन्थी मुस्लिम देशहरूको रूपमा गनिन्छ। तर के तपाईंलाई थाहा छ, हजारौं यहूदीहरू पनि सिरियामा कुनै समय बस्ने गर्दथे तर आजको अवस्था यस्तो छ कि जसरी डायनासोर लोप भए, सिरियाबाट यहुदीहरू पनि उसैगरी लोप भएका छन् ।
सिरियामा यहूदी बसोबासको इतिहास ईसापूर्व चौथो शताब्दीबाट सुरू भएको मानिन्छ । प्रथम विश्वयुद्धअघि अलेप्पो र दमास्कस जस्ता सहरहरूमा करिब ४० हजार यहूदीहरू बस्दै आएका थिए। त्यस अवधिमा मुस्लिमहरूसँग बस्न कुनै ठूलो समस्या थिएन तर सन् १९४० को दशकमा जब इजरायल निर्माणको आन्दोलन सुरु भएपछि सबै कुरा परिवर्तन हुन थाल्यो।
सन् १९४८ मा इजरायल राष्ट्र बनेपछि अरब राष्ट्रहरूमा बसोबास गर्ने यहूदीहरूको अवस्था अस्थिर बन्यो । सिरियामा पनि यहूदी समुदायलाई शंकाको नजरले हेर्न थालियो । सुरुमा केही मानिसहरू लेबनान हुँदै देश छाडेर भागे । त्यसपछि बिस्तारै हजारौं यहूदीहरू मेक्सिको, अमेरिका र अर्जेन्टिना जस्ता देशहरूमा बसोबास गर्न थाले। जब १९९२ मा हाफेज अल असदले बसाई सरी गएको यहुदीहरुलाई स्वदेश फर्किन अनुमति दिए तर त्यो बेला धेरै नै ढिलो भइसकेको थियो।
खासमा सन् १९४९ मा एउटा भयानक रात, दमास्कसको अल मनासेह सिनेगोगमा भएको ग्रेनेड आक्रमणले त्यहाँका यहूदी समुदायको भाग्य सदाको लागि बदलि दिएको हो । सो आक्रमणमा १२ जना यहुदीको मृत्यु भएको थियो भने ६० जनाभन्दा बढी घाइते भएका थिए । यस आक्रमणले यहूदीहरूलाई त्यहाँबाट देश छोड्न बाध्य तुल्यायो।
दमस्कसबाट भागेका अधिकांश युवाहरू पहिले इजरायल पुगेका थिए। तिनीहरू रातको अँध्यारोमा गोलान हाइट्स पार गरेर इजरायलमा प्रवेश गरेका थिए। पछि धेरै त्यहाँको सेना आइडिएफमा भर्ती भए र नयाँ जीवन सुरुवातसमेत गरे । यीमध्ये धेरैले यसअघि पनि अमेरिका जान खोजेका थिए तर प्रवेश अनुमति भने पाएनन् । कारण थियो– संक्रामक रोगहरूको बारेमा अमेरिकी अधिकारीहरूको चिन्ता।
अमेरिकाको इन्कार पछि केही यहूदी परिवारहरू मेक्सिको गए। पहिले भेराक्रुज पुगे, त्यसपछि मेक्सिको सिटी। त्यस समयमा मेक्सिकोलाई औद्योगिक हब मानिन्थ्यो, जहाँ नयाँ जीवन सुरु गर्ने अवसरहरू प्रशस्त थिए। थप रूपमा त्यहाँ पहिले नै उपस्थित यहूदी समुदायले नयाँ आउनेहरूलाई आफ्नो देशमा स्वागत र समर्थन गरिदिए ।
आज मेक्सिकोमा करिब ३० हजार सिरियाली यहूदी छन्। यसमा, एलेप्पो र दमास्कसका यहूदीहरू दुई फरक समूहमा विभाजित छन् तर एकै समयमा तिनीहरू विवाह र चाडपर्वहरूमा एक अर्कासँग जोडिएका छन्। यस समुदायको अहिले आफ्नै विद्यालय, संस्था र ४० भन्दा बढी सभाघरहरू छन्। अधिकांश मानिसहरू परम्परागत वा धार्मिक छन् र इजरायलसँग पनि उत्तिकै गहिरो सम्बन्ध छ।
मेक्सिको र इजरायल बाहेक तिनीहरूका समुदायहरू न्यूयोर्क, अर्जेन्टिना, ब्राजिल र पानामामा पनि बसोबास गरिरहेका छन् । आज यो समुदाय संसारभर फैलिएको छ, तर यसले आफ्नो रीतिरिवाज र पहिचानलाई ठूलो गौरवका साथ संरक्षण गरिरहेको छ।
